Ders Kitaplarının Mesaj Tasarımı

Ders Kitaplarının Mesaj Tasarımı

Ders kitaplarında; metin örgütleyicisi olarak ana başlıklar tutarlı ancak alt başlıklar tutarsız olarak düzenlenmiştir. Ayrıca alt başlıklar yeterli biçimde analiz edilmemiştir. Dikkat çekme araçlarının metin içerisinde tutarsız ve yetersiz biçimde kullanılmıştır. Metin içerisinde öğretim hedeflerine, kavram haritalarına ve özet bilgilere yer verilmemiştir. Metnin yapısını kolaylaştırıcı bağlaç sözcükleri farklı sıklıkta kullanıldığı gibi genellikle gereksiz yerlerde kullanılmıştır. araştırmalarda da benzer sonuçlar ortaya çıkmıştır. Özellikle ders kitaplarında başlıkların etkili düzenlenmediği, özet bilgilerden yararlanılmadığı ve örgütleyicilerin kullanılmadığı farklı araştırma sonuçlarıyla saptanmıştır. Farklı dönemlerde yapılan araştırma sonuçlarının benzer olması sorunun çözülmeden devam ettiğini göstermektedir. Özellikle öğretim programlarıyla birlikte ders kitaplarının yeniden hazırlanmış olması sorunu çözmemiştir.

Ders Kitaplarının Mesaj Tasarımı İlkeleri Açısından Değerlendirilmesi M. Şahin Metindeki üst düzey yapı oluşturacak ana fikirler etkili biçimde vurgulanmadığı için metni özetlemede ve ana mesajı vermede yetersiz kalmıştır. Metin içerisindeki olay ve olguların anlaşılmasını kolaylaştıracak yeterli sıralama ve karşılaştırmalar yapılmamıştır. Olay ve olgularla ilgili neden-sonuç ilişkisi yeterli ve etkili biçimde kullanılmamıştır. Kavram ve olaylarla ilgili karşılaştırmalara ve üst düzey beceriler geliştirmek amacıyla sorunla çözümün birlikte kullanımına yer verilmemiştir. Bu sonuçlar; Çalık (2001), yapılan araştırmanın sonuçlarını doğrulamaktadır. Metindeki üst düzey yapılar öğrencilere üst düzey becerileri kazandırmada oldukça etkilidir. Özellikle 2005’te hazırlanan yeni ilköğretim programlarının yapılandırmacı öğrenme yaklaşımına dayandığı belirtilmektedir. Ancak söz konusu tarihten sonra yapılan araştırmaların birçoğunda sorunun devam ettiği görülmektedir.

Metin içerisindeki soruların dağılımı, niteliği ve teknik özellikleri etkili olmamıştır. Sorular metin içerisine düzensiz olarak dağıtılmış, sorular öğrencileri düşündürmede, ilgili metne yönlendirmede ve öğrencinin dikkatini çekmede etkili olmamıştır. Sorular teknik yönden hatalı olarak düzenlenmiş ve kitaplar arasında tutarlılık sağlanmamıştır. Bu sonuçlarla; yaptığı araştırma sonuçları arasında benzerlik bulunmaktadır. Bu araştırmalarda genellikle ders kitaplarındaki soruların etkili ve verimli kullanılmadığı, soruların kullanım işlevlerinin tasarım ilkelerine uygun olmadığı, aynı zamanda nitelik ve nicelik olarak yeterli olmadığı saptanmıştır. Bu konuda da değişik ders kitaplarında sorunların ortak olduğu anlaşılmaktadır.

Görsel öğeler metin içerisinde düzensiz yerleştirilmiş ve teknik özelliklerine gerekli özen gösterilmemiştir. Metin içerisinde resim ve haritanın dışında görsel öğelere genellikle kullanılmamıştır. Görsel öğeler; metin içerisine yerleştirilmesinde, metin içeriği ile tutarlılığın sağlanmasında ve teknik özelliklerinin düzenlenmesinde etkili olmamıştır. İşler araştırmalarda 4. ve 5. sınıf bilgisayar ve sosyal bilgiler ders kitaplarında görsel tasarım açısından önemli sorunların olduğunu saptamıştır. Bu araştırmalarda elde edilen sonuçlara göre, grafik tasarımının karmaşa içinde olduğu, sayfaların çok dolu olduğu, sıkışık yazılara yer verildiği, niteliksiz resimlemelerin yapıldığı, gereksiz renk kullanıldığı, görsel öğelerin kalitesiz ve hatalı olduğu, kullanılan öğelerin birbirleriyle uyumsuz olduğu bulunmuştur. Farklı araştırma sonuçlarının birbirleriyle tutarlı olduğu görülmektedir.

Sayfa tasarımında anlam bütünlüğü sağlanmamış, sayfa içi boşluklar, yazı blokları ve karşılıklı sayfalar etkili düzenlenmemiştir. Özellikle sıkça yapılan ve tek satırlı paragraflar görsel bütünlüğü bozmuştur. Hece bölmeleri ve tutarsız boşluklara yer verilmiştir. Kenar boşlukları, görsel öğelerin yerleştirilmesi ve yazı alanı kullanımında bütünlük sağlanmamıştır. araştırmalarda benzer sonuçlara ulaşılmıştır.

Bu araştırma sonuçlarına göre ders kitaplarında sayfa tasarımının etkili olmadığı ve aynı sorunların varlığı ortaya çıkmıştır. Bu sonuçlar gösteriyor ki ders kitaplarıyla ilgili mesaj tasarım sorunları zaman içerisinde süre gelmiş, sorunun çözümüne yönelik önemli adımlar atılmamış, aynı sorunlar farklı zamanlarda ve farklı ders kitaplarında devam etmiştir